1903an gaude. Urte horretan gauza asko gertatu ziren : Camilo Lizardik bere gutun ospetsua idatzi zuen, Sabino Arana hil zen, Ignazio Zuloagak Arrateko kuadroak margotu zituen, Tomás Meabe erbesteratua izan zen eta Txomin Agirre Kresala eta Pío Baroja La Busca idazten aritu ziren, besteak beste. Baina gertakari horiek guztiek beren aurrekoak dituzte.
1873an gaude. Karlista eta liberalen arteko azken gerratea. Nola jokatu zuten Sabino Arana, Ignacio Zuloaga, Miguel Unamuno, Txomin Agirre, Pío Baroja, Resureccion Maria Azkue, Toribio Etxebarria, eta abarren gurasoek ? Zer-nolako ondorioak izan zituen gerrate hark kasu bakoitzean ?
Pedro Alberdiren liburu hau galdera horiei erantzuten saiatzen da, eta hogeita hamar urte horietako hainbat pasadizo ekartzen dizkigu gogora. Horrekin batera, liburuak badu halako mezu bat, lehen aipatu gizon horiek ondoko belaunaldiei pasa diguten erregutzat har daitekeena : Orhoit gutaz.