1. Euskal Herriak aspaldikoa du burdinarekiko harremana. Gaur hutsik dauzkagu meategiak, desagertuta trenak, itxita fabrika asko, baina haiena ztarnek gogorarazten digute nor izan ginen. Aurtengo oporretan -edo aizue, nahi duzunean- burdinaren bideak urratzeko proposamen laukoitza datorkizue orrialdeotan. Trapaganera joko dugu, meatzarientzat sortutako Zugaztieta herriska ezagutzera ; bizikletaz ibiliko gara Bidasoako Bide Berdean, garai batean Tren Txikitoren ibilgua zenaren gainetik ; Zeraingo Burdinaren Mendira hurreratuko gara, industriak utzitako lorratzekin batera naturaz ere gozatzera. Eta, beste ezer baino lehen, ardituriko meategiaren aztarna harrigarrietara gonbita egingo dizuegu.
2. Erromatarren garaian bazebilen jendea Arditurriko meategiari minerala ebasteko lan gogorrean. Gaur, bi milurtekoko ustiapenaren aztarnek liluratu egiten dute bisitaria. Ezin osorik ikusi, baina ikus daitekeena nahikoa duzu bidaia harrigarria egiteko. Teknologia modernoak ere laguntzen du, dena esatera: efektu bereziek areagotu egiten dute meategiak berezkoa duen zirrara.
3. Hurra, ezkurra, sagarra eta zura izan dira euskaldunon kulturaren oinarri. Bizitzeko eta Herri egiteko aukera eman digutenak. Horiei esker euskaldunok kanpora joateko aukera izan dugu, baita noranahiko grina piztu ere. Horrek itsas jende egin gaitu. Eta itsasoz lur gure jakintzak eman dituen hiru mozkin nagusiak hedatu ditugu. Euskaldunon enbaxadore izan diren itsasontziak, sagardoa eta burdina. Haiei lotuta etorri zaio kanpotik gure kulturari aitorpena eta sona. Gero ere hala izango delakoan nago.
4. Irun eta Doneztebe lotzen ditu Bidasoako Bide Berdeak. Eurovelo sare zikloturista europarraren parte da eta txango aproposa duzu bizikletaz nahiz oinez egiteko. Ingurukoek Tren Txikitoaren ibilbidea deitzen diote, izen horrekin ezagutzen zelako antzina bide hori zeharkatzen zuen trena, hasieran meategietara joateko, ondoren baita bidaiariak garraiatzeko ere.
5. “Arrakalatuta utzi digute hegazkinek zerua”, abesten zuen Txuma Murugarrenek. Eta, horixe bera pentsatu dut Larreineta funikularretik jaitsi eta Zugaztietara (Arboledara) bidean: arrakalatuta utzi ziguten meatzariek Trianoko mendi gaina, Peñas Negras ingurua. Burdinaren sukarraren sasoian izan zen. Harrezkero zuloa han eta putzua hemen; ez da besterik ingurune zabal hartan. Zuhaitz bakarrak, berriz, Zugaztietako elizaraino heltzen den zumardiko bananondoak.